Η Ιερά Ελλάς στα Οράματα του Αλέξανδρου του Μέγα και του Ιωάννη Καποδίστρια

Του Εὐάγγελου Βαλλιανᾶτου

Ο Αλέξανδρος στον πόλεμο εναντίον των Περσών. Δημόσιος Τομέας

Οι προσπάθειες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του πρώτου Προέδρου της σύγχρονης Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια να χρησιμοποιήσουν τον Ελληνικό πολιτισμό για το καλό της ανθρωπότητας αντικατοπτρίζουν το μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας.

Πρόλογος

Ο Αλέξανδρος νίκησε την Περσική αυτοκρατορία τόσο σύντομα σε τόση νεανική ηλικία που δικαίως κέρδισε την τιμή του μέγα ήρωα. Ήταν και στρατιωτική και πολιτική ιδιοφυΐα. Η μητέρα του Ολυμπιάδα προσπάθησε να τον πείσει ότι ήταν γιος του Δία . Ο Αλέξανδρος αγαπούσε και εμπιστευόταν τη μητέρα του. Μάλλον διαβεβαίωσε τον εαυτό του ότι ήταν γιος του Δία. Ο ήρωάς του, ο Αχιλλέας, ήταν γιος της θεάς Θέτιδας.

 Όμως ο νεαρός αγαπούσε τον Αριστοτέλη που τον δίδαξε την Ελληνική ιστορία, πολιτική θεωρία, φιλοσοφία και διεθνείς σχέσεις. Επιπλέον, ο Αριστοτέλης μετέδωσε στον μαθητή του την τεράστια γνώση και σεβασμό που είχε για  τον Όμηρο, τον δάσκαλο των Ελλήνων για χιλιετίες. Επιμελήθηκε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου για τον Αλέξανδρο. Ο δε Αλέξανδρος είχε πάντα μαζί του τα έπη του Ομήρου για έμπνευση ηρωισμού, σωφροσύνης, στρατηγικής, και αγάπης προς τον Όμηρο και Αριστοτέλη. Ο Πλούταρχος, Έλληνας φιλόσοφος και ιερέας του Απόλλωνα, 46-119 μ.Χ., λέει ότι τα έπη του Ομήρου έδιναν στον Αλέξανδρο και “σχολή γλυκεία,” δηλαδή την ευκαιρία και άνεση απόλαυσης ευδαιμονίας (Περί της Αλεξάνδρου Τῦχης η Αρετῆς 327Δ-328Β). Ο Αριστοτέλης προέτρεψε τον Αλέξανδρο να ενώσει τους Έλληνες και να εξαλείψει τον περσικό κίνδυνο. Ο Αλέξανδρος έκανε και τα δύο.

 Ο Αλέξανδρος εμπνεύστηκε από τον Αριστοτέλη. Ο Πλούταρχος γράφει ότι ο Αλέξανδρος αγάπησε το Αριστοτέλη ακόμη και περισσότερο από τον πατέρα του Φίλιππα. Ο Αριστοτέλης τον εδίδαξε πολιτική και ηθική και ιατρική (Αλέξανδρος 7-8, από τούς Παράλληλους Βίους του Πλούταρχου). Το αποτέλεσμα της διδασκαλίας του Αριστοτέλη στον Αλέξανδρο ήταν πολύ σπουδαίο και ιστορικό. Ο στρατηγός του Πτολεμαίος, που ήταν επίσης μαθητής του Αριστοτέλη, έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου και πραγματοποίησε το όνειρο του Αριστοτέλη και του Αλέξανδρου. Έκτισε Μουσείο-πανεπιστήμιο και την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Άνοιξε αυτά τα ιδρύματα ανώτερων σπουδών στους άριστους λόγιους του Ελληνισμού. Ο διαφωτισμός που εμφανίστηκε στην Αλεξάνδρεια ήταν καταπληκτικός. Εδημιούργησε τον κόσμο μας. Η Αλεξάνδρεια έγινε η πρωτεύουσα επιστήμης και πολιτισμού για αρκετούς αιώνες στη Μεσόγειο. Και αυτή ήταν πραγματικά η κληρονομιά του Ομήρου, του Αριστοτέλη και του Αλέξανδρου.

 Το όνειρο του Αλέξανδρου

Αλέξανδρος ο Μέγας ως Ήλιος, Μουσείο Capitolini, Ρώμη, 3^{ος -} 2ος αιώνας  π.Χ., Ρωμαϊκό αντίτυπο Ελληνικού πρότυπου. Δημόσιος Τομέας

 Το άλλο όνειρο του Αλέξανδρου ήταν να δημιουργήσει μια ενωμένη οικουμένη, στην πραγματικότητα μια παγκόσμια κοινωνία και κυβέρνηση υπό την κυριαρχία της επιστήμης, αρετής και της δικής του ηγεμονίας. Αυτή η ερμηνεία του Αλέξανδρου προέρχεται από έναν Έλληνα που ζούσε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που είχε καταργήσει την Ελληνική ελευθερία, κατακτώντας την Ελλάδα το 146 π.Χ. Ο Πλούταρχος ήταν αυτή η φωνή. Ήταν Έλληνας φιλόσοφος, όπως είπα, και πολυγραφότατος λόγιος με βαθιά γνώση για τους Ρωμαίους και Έλληνες. Υπηρέτησε τη Ρώμη αλλά παρέμεινε Έλληνας.

 Ο Πλούταρχος είπε ότι ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και άλλοι λόγιοι  έγραψαν και δίδαξαν πώς ο άνθρωπος θα ήταν δυνατόν να ζούσε σε ιδανικές πόλεις, αλλά ποτέ δεν υλοποίησαν τις ιδέες τους σε πολιτική πραγματικότητα η νέα πολιτεία. Ο Αλέξανδρος, όμως, έζησε τα οράματά του. Ο Πλούταρχος εξήγησε ότι το βιβλίο του Πλάτωνα περί Νόμων διαβάζεται από ολίγους, αλλά “μυριάδες ανθρώπων εχρήσαντο και χρῶνται” τους νόμους του Αλεξάνδρου (Περί της Αλεξάνδρου Τῦχης η Αρετῆς 328 Ε).

 Ο Αλέξανδρος κατέκτησε την Ασία, αλλά ο σκοπός του ήταν κάτι παραπάνω από τον συνεχή πόλεμο. Ντύθηκε όπως οι Ασιάτες. Προσπάθησε να πείσει τους αξιωματικούς του να παντρευτούν περσίδες. Παντρεύτηκε μια πριγκίπισσα από το Αφγανιστάν. Ίδρυσε επίσης περισσότερο από 70 Ελληνικές πόλεις στην Ασία, οι οποίες είχαν αρετές την δικαιοσύνη και το κράτος δικαίου, καταργώντας έτσι την αδικία σε μεγάλες περιοχές της αυτοκρατορίας του. Ο Πλούταρχος ορθά υποστηρίζει ότι η κατάκτηση του Αλεξάνδρου έφερε ειρήνη, δικαιοσύνη και πολιτισμό στην Ασία. Αυτό έγινε με τις πόλεις που ο Αλέξανδρος έκτισε στην Ασία. Ζώντας ως πολίτες αυτών των πόλεων η στην γειτονιά των, οι μη Έλληνες κέρδισαν πολιτισμό. Η ζωή των βελτιώθηκε με την εξοικείωση με καλύτερους τρόπους ζωής. Ο Αλέξανδρος έκανε αυτό που λένε οι φιλόσοφοι. Πέτυχε να μεταρρυθμίσει προς το καλλίτερο την φύση πολλών εθνών. Σίγουρα, ο Πλούταρχος λέει, ο Αλέξανδρος ήταν μεγάλος φιλόσοφος. Πίστευε ότι οι θεοί τον έστειλαν για να ενώσει τον κόσμο και να δημιουργήσει μια κοινοπολιτεία ισότητας, δικαιοσύνης και πολιτισμού. Το όνειρό του ήταν και οι Έλληνες και οι μη Έλληνες να θεωρούν και να πειστούν ότι, “Πατρίδα μέν τήν Οικουμένη” (Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου Τῦχης η Αρετῆς327Δ-328Β).

 Ο Αλέξανδρος ήταν επαναστάτης. Στην προσπάθειά του να μεταρρυθμίσει την αυτοκρατορία του και να προσθέσει μη Έλληνες στην ελληνική πολιτεία, αντιμετώπισε αντίσταση από τους Έλληνες αξιωματικούς του και τις τοπικές αρχές. Εξάλλου, για πρώτη φορά στην ιστορία ένας κατακτητής εγκατέλειψε τη βία ως κυρίαρχη αρχή. Ο Πλούταρχος μας λέει ότι ο Αλέξανδρος ήθελε να πείσει την πλειοψηφία των μη Ελλήνων στην αυτοκρατορία του ότι ήταν φίλος τους. Ένωσε την Ευρώπη και την Ασία με γάμους, παρόμοια ρούχα και ισότιμη απονομή δικαιοσύνης.

Μετά τον Μέγα Αλέξανδρο

 Δυστυχώς ο Αλέξανδρος πέθανε νέος το 323 π.Χ. Ήταν μόλις 33 ετών. Ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του αγνόησαν την ανερχόμενη δύναμη της Ρώμης. Αυτό αποδείχθηκε θανάσιμο στρατηγικό λάθος. Οι Ρωμαίοι έμαθαν από τους Έλληνες, ακόμη και την πολεμική τέχνη. Ωστόσο, οι πόλεμοι μεταξύ των διαδόχων του Αλεξάνδρου αποδυνάμωσαν τους Έλληνες και άφησαν ελεύθερους τους Ρωμαίους στη Δύση όπου εκυρίευσαν και διέλυσαν τη Μακεδονία και την Ελλάδα. Κατά το τέλος του πρώτου αιώνα π.Χ., κατάκτησαν τα κύρια βασίλεια του Αλεξάνδρου στην Ασία. Μετά τον θάνατο της Βασίλισσας Κλεοπάτρας to 30 π.Χ., η Αίγυπτος επίσης έγινε επαρχία της Ρώμης

 Μετά από δεκάδες χρόνων εμφυλίου πολέμου των Ρωμαίων στην Ελλάδα, η Ρωμαϊκή δημοκρατία έγινε αυτοκρατορία. Μερικοί από τους αυτοκράτορες ήταν υπεύθυνοι ηγεμόνες, αλλά οι περισσότεροι ήταν διεφθαρμένοι κατακτητές. Ένας από αυτούς, ο Κωνσταντίνος, άρχισε την καταστροφή της ελληνορωμαϊκή θρησκεία και πολιτισμού για μια μεσσιανική και μονοθειστηκή θρησκεία, τον Χριστιανισμό. Μια τέτοια βίαιη πολιτική ανέτρεψε τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Η κυβέρνηση και η Χριστιανική εκκλησία στην πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Κωνσταντινούπολη, προσέλαβαν βόρειους Ευρωπαίους βαρβάρους για να συντρίψουν τους Ελληνικούς ναούς, να κάψουν βιβλιοθήκες και να ισοπεδώσουν τους υπέροχους θησαυρούς που είχαν χτίσει και δημιουργήσει οι αρχαίοι Έλληνες για αιώνες.

 Χριστιανοί έκαψαν την υπέροχη Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη στα τέλη του τέταρτου αιώνα. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε τους Ολυμπιακούς αγώνες τα τέλη του 4ου αιώνα. Το 415, χριστιανοί μοναχοί κομμάτιασαν την Υπατία, διευθύντρια φιλοσοφικής σχολής στην Αλεξάνδρεια και καθηγήτρια φιλοσοφίας. Το έγκλημά της ήταν η διδασκαλία της Πλατωνικής και Αριστοτελικής φιλοσοφίας.

 Η Αίγυπτος και η Ελλάδα ανήκαν στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετά τον τέταρτο αιώνα είχε περιέλθει στα χέρια των Ευρωπαίων βαρβάρων. Αυτός ο πολιτικός διχασμός επιδείνωσε τις διαιρέσεις μέσα στον Χριστιανισμό, ο οποίος έγινε ψυχρός πόλεμος με το πολιτισμικό Σχίσμα του 1054. Οι αναθεματισμοί που εκσφενδόνισε ο Πάπας εναντίον του Πατριάρχη και ο Πατριάρχης εναντίον του Πάπα, έφεραν τις σταυροφορίες μεταξύ Χριστιανών και κατά των Μουσουλμάνων.

 

Πτώσης Κωνσταντινουπόλεως στους σταυροφόρους Βενετίας, Γαλλίας, και Γερμανίας, 1204. Πίνακας του Eugene Delacroix, 1840. Δημόσιος Τομέας  

Η τέταρτη σταυροφορία του 1204, αντί να πάει στην Ιερουσαλήμ για να πολεμήσει τους Μουσουλμάνους, έστρεψε την οργή της εναντίον των Ελλήνων. 

Γαλλικά, γερμανικά και βενετικά στρατεύματα κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη. Οι φανατισμένοι εισβολείς έκαψαν βιβλιοθήκες και επροκάλεσαν βία, καταστροφές, και άλλα τερατουργήματα και μίσος. Εκτός τούτων των εγκλημάτων, ήταν υπεύθυνοι για μια τεράστια πληγή στην ασφάλεια της μεσαιωνικής Ελλάδας. Οι Μογγόλοι Τούρκοι παρατήρησαν τα γεγονότα. Εκμεταλλεύτηκαν τον χριστιανικό εμφύλιο πόλεμο. Συνέχισαν τον μακροχρόνιο πόλεμό τους εναντίον των Ελλήνων. Την 29 Μαΐου,  1453, κυρίευσαν την Κωνσταντινούπολη και κατέλαβαν τη μεσαιωνική Ελλάδα. Η πτώσης της Ελλάδας εξέθεσε επίσης τη Δύση στη μογγολική τουρκική απειλή.

Πτώση της Κωνσταντινούπολις, 29 Μαΐου 1453 στους Μογγόλους Τούρκους. Τοιχογραφία στο καφενείο Γ. Αντίκα στην Σκόπελο. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στον λευκό ίππο πολεμάει. Δημόσιος Τομέας  

 Η Ελλάδα υπέφερε πάρα πολύ από την απώλεια της ελευθερίας της. Οι καλύτεροι λόγιοι της Ελλάδας έφυγαν από τη χώρα για την Ιταλία. Ήταν φορτωμένοι με τα σωζόμενα χειρόγραφα της αρχαίας Ελλάδας. Αυτά τα ελληνικά βιβλία μεταφράστηκαν στα λατινικά και ξεκίνησαν την Αναγέννηση η οποία δημιούργησε τον κόσμο μας. Το 1821, η Ελληνική Επανάσταση ξαναζωντάνευσε ένα ανεξάρτητο κράτος. Το 1828, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, Ρωσία, Αγγλία και Γαλλία, διόρισαν τον Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτο Πρόεδρο της Ελλάδας.

Ο Καποδίστριας ακολουθεί τα βήματα του Μεγαλέξανδρου

Ιωάννης Καποδίστριας. Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Thomas Lawrence, 1818-1819. Δημόσιος τομέας

 

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, 1776-1831, καταγόταν από το ελληνικό νησί της Κέρκυρας του Ιονίου Πελάγους. Σπούδασε φιλοσοφία, νομικά και ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Πάντουας. Αποδείχθηκε ιδιοφυΐα στη διπλωματία. Ο Τσάρος Αλέξανδρος Α' της Ρωσίας εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τον Καποδίστρια που τον έκανε Υπουργό Εξωτερικών. Ο Καποδίστριας υπηρέτησε σε αυτό το ισχυρό αξίωμα από το 1816 έως το 1822. Το 1822 πήρε άδεια και εγκαταστάθηκε στη Γενεύη όπου ίδρυσε την Εταιρεία Φιλόμουσων για να συγκεντρώσει δοραιές για την Ελληνική Επανάσταση και να επεκτείνει την επίδραση του Ευρωπαϊκού Φιλελληνισμού.

 

Η άνοδος στην εξουσία του Καποδίστρια ενόχλησε τον καγκελάριο της Αυστρίας Κλέμενς φον Μέττερνιχ. Διέταξε Αυστριακούς διπλωμάτες και ανώτερους αξιωματούχους να τον παρακολουθούν. Ένας από αυτούς, Τζόζεφ Τσερβένκα, πήρε συνεντεύξεις από ανθρώπους που γνώριζαν τον Καποδίστρια. Ο Τσερβένκα συνόψισε τις εντυπώσεις όσων του μίλησαν για τον Καποδίστρια. Στις 13 Φεβρουαρίου 1816, έγραψε μια έκθεση και την έστειλε στον Μέττερνιχ. Ο Τσερβένκα είπε στον Μέττερνιχ ότι ο Καποδίστριας είχε μεγάλα ιδεώδη, και πολιτικές ιδέες για να κάνει τη σύγχρονη Ελλάδα όπως ήταν η αρχαία Ελλάδα. Έγραψε:

“Ο Καποδίστριας ήταν σχεδόν βέβαιος ότι όλες οι Ευρωπαικές δυνάμεις ομόφωνα θα συμφωνήσουν στην ίδρυση μιας ανεξάρτητης Ελλάδας με απαραβίαστα σύνορα. Η Ελλάδα θα ήταν ουδέτερη, δεν θα επέτρεπε καμία ξένη επέμβαση ή επιρροή στη χώρα. Ο μοναδικός της σκοπός θα ήταν να καλλιεργήσει τις επιστήμες και τη διαφώτιση προς όφελος της ανθρωπότητας. Η Ελλάδα θα έστελνε δασκάλους, καλλιτέχνες και νόμους σε όλες τις χώρες. Οι ηγεμόνες εκείνων των χωρών θα μορφώνονταν στην Ελλάδα. Και σε συνεννόηση με τους Έλληνες δασκάλους των, θα μπορούσαν να κυβερνούν τον λαό τους με δικαιοσύνη στο πνεύμα του ελληνικού πολιτισμού. Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας μεταξύ Ανατολής και Δύσης θα τη βοηθούσε να διατηρήσει μια ισορροπία ασφάλειας και ειρήνης. Ο Καποδίστριας επέμεινε επίσης ότι η ανθρωπότητα θα έπρεπε να ανακηρύξει την Ελλάδα ιερή χώρα” (Πολυχρόνης Κ. Ενεπεκίδης, εκ., Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας (Αθήνα: Εστία, 1965, 196).

 Υπάρχουν διαφορές στα οράματα του Αλέξανδρου και του Καποδίστρια. Αυτοί οι δύο Έλληνες ονειρεύονταν τη δύναμη της αρχαίας Ελλάδας. Ο ένας από τους δύο, ο Αλέξανδρος, είχε τη δύναμη του μεγαλύτερου βασιλιά και αυτοκράτορα. Ο λόγος του ήταν νόμος. Δημιούργησε τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία που έχει δει ποτέ ο κόσμος. Προσπάθησε και σε κάποιο βαθμό πέτυχε να εξελληνίσει τα κράτη της εποχής του, ή τουλάχιστον, έβαλε το πρώτο λιθαράκι για ένα οικοδόμημα λογικής και πολιτισμού σε μια πλανητική διακυβέρνηση. Ο Πλούταρχος μας λέει ότι το έργο του Αλεξάνδρου αντικατόπτριζέ αρετές “μεγαλοψυχίας, συνέσεως, σωφροσύνης, και ανδραγαθίας” (Περί της Αλεξάνδρου Τῦχης η Αρετῆς 327 Ε4). Ο πρόωρος θάνατός του Αλέξανδρου, ωστόσο, έπλήγωσε την αρχική του ιδέα για έναν καλύτερο κόσμο.

 Ανάλογη ατυχία έπληξε και τον Καποδίστρια. Το 1828, ανέλαβε ένα μικρό, εξαθλιωμένο κράτος που απειλούνταν από την Τουρκία και μετά βίας ήταν ανεκτό από τις “μεγάλες” ευρωπαϊκές δυνάμεις: Αγγλία, Ρωσία και Γαλλία. Η Αγγλία ήταν εχθρική προς το νέο κράτος της Ελλάδας. Ποτέ δεν ήθελε να δει μια ανεξάρτητη χώρα. Η Αγγλία ήταν δυνάστης των ελληνικών νησιών του Ιονίου και είχε στρατηγικές φιλοδοξίες να καταλάβει την Κύπρο, τότε κατεχόμενη από την Τουρκία. Επιπλέον, η Αγγλία διατηρούσε στο εθνικό της μουσείο λεηλατημένους θησαυρούς του Παρθενώνα. Η Αγγλία μετά βίας άντεχε τις φιλοδοξίες  του Καποδίστρια να δημιουργήσει τα θεμέλια ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Εδώ βρισκόταν ένας άριστα μορφωμένος Έλληνας που είχε υπηρετήσει ως επικεφαλής διπλωμάτης της Ρωσίας. Αλλά ακόμη και πριν ο Καποδίστριας διοριστεί υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, είχε δημιουργήσει στο Συνέδριο της Βιέννης του 1815 μια ανεξάρτητη και ουδέτερη Ελβετία και είχε αποτρέψει τη διαίρεση της Γαλλίας μετά την ήττα του Ναπολέοντα το 1815.

Οδός Καποδίστρια, Γενέυη, Ελβετία. Δημόσιος Τομέας

Επιπλέον, ο Καποδίστριας ήταν πατριώτης που δεν ανεχόταν την επιρροή από ξένες δυνάμεις. Έθεσε τα θεμέλια του κράτους. Τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, σχολεία, τη στατιστική υπηρεσία, τράπεζα και εθνικό νόμισμα και υπηρεσία φορολογία. Η φορολογία προκάλεσε αντίσταση στους Έλληνες που είχαν μεγάλα κτήματα. Όμως ο Καποδίστριας ευνόησε τους αγρότες και προσπάθησε να μιόσει η να εξαλείψει τις ανισότητες στην ύπαιθρο. Χρησιμοποίησε την προσωπική του περιουσία για την χρηματοδότηση της κυβέρνησης.

 Οι Βρετανοί παρακολουθούσαν και υποστήριζαν την τοπική αντίσταση στον Καποδίστρια. Τα στελέχη της βρετανικής κυβέρνησης δεν μπορούσαν να ανεχθούν μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Ελλάδα με αρχηγό έναν τόσο άριστο και ηθικό πολιτικό. Ο Καποδίστριας ήταν ο καλύτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης της εποχής του. Κατά πάσα πιθανότητα, οι Βρετανοί χρηματοδότησαν δύο Έλληνες της Μάνης, στην Πελοπόννησο, τον Κωνσταντίνο και τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη, που δολοφόνησαν τον Καποδίστρια στις 27 Σεπτεμβρίου 1831.

 Το μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας

 Οι προσπάθειες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του πρώτου Προέδρου της σύγχρονης Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια να χρησιμοποιήσουν τον ελληνικό πολιτισμό για το καλό της ανθρωπότητας αντικατοπτρίζουν το μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας. Η Ελλάδα είχε την τύχη να γίνει ο φάρος του κόσμου. Για αρκετούς αιώνες γέννησε επιστήμη και πολιτισμό ομορφιάς, λογικής, δικαιοσύνης και αρετής άνευ προηγουμένου.

Αυτή η καλή τύχη και φιλοσοφία περιγράφετε στα έργα των επικών ποιητών Απολλώνιου Ρόδιου, Όμηρου και Ησίοδου, τραγικών ποιητών Αισχύλου, Σοφοκλέους και Ευριπίδου, ιστορικών Ηροδότου και Θουκυδίδου, και κωμικών ποιητών όπως ο Αριστοφάνης. Φιλόσοφοι / επιστήμονες, επύ πλέον, που εξέταζαν τον ουρανό δημιούργησαν αστρονομία και κοσμολογία. Ένας από αυτούς, ο Δημόκριτος τον 5ο αιώνα π.Χ., ανακάλυψε την Ατομική Θεωρία και ένας άλλος, ο Αρίσταρχος από τη Σάμο, τον τρίτο αιώνα π.Χ., πρότεινε την Ηλιοκεντρική Θεωρία του Σύμπαντος.

 Ο Ευκλείδης στα τέλη του τέταρτου αιώνα π.Χ. και ο Αρχιμήδης τον τρίτο αιώνα π.Χ. δημιούργησαν σχεδόν τα μαθηματικά. Ο Αρχιμήδης ιδιαιτέρως δημιούργησε την μαθηματική φυσική και μηχανική. Ένας ακόμη επιστήμονας, ο Ίππαρχος, έθεσε τα θεμέλια της μαθηματικής αστρονομίας τον δεύτερο αιώνα π.Χ. στη Ρόδο. Άφησε επίσης τα δαχτυλικά και επιστημονικά του ίχνη στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, ένα τέλειο χάλκινο και οδοντοφόρο υπολογιστή ιδιοφυΐας, τον πρόγονο των υπολογιστών μας.

Έμπροσθεν και πίσω οψεις των 7 θραυσματων του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Το θραυσμα Α περιέχι 27 απο τους 30 οδοντοφόρους τροχούς. Ευχαριστίες στον Tom Malzbender και στην εταιρεία Hewlett Packard.

 Προσθέστε σε αυτόν τον εξαιρετικό γαλαξία ευφυΐας, νοημοσύνης και προνοητικότητας, τον Αριστοτέλη, δάσκαλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και εφευρέτη της επιστήμης (έθεσε τα θεμέλια της επιστήμης της ζωωλογίας) τον τέταρτο αιώνα π.Χ., και θα έχετε μια ιστορική εικόνα Ελληνικής επιστήμης και πολιτισμού.

 Οι Έλληνες ζούσαν σε πόλεις (πόλεις-κράτη) σε όλη τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, “σαν μυρμήγκια ή βάτραχοι στη θάλασσα και γύρω από μια λιμνούλα”, σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Φαίδων109β). Για να κάνουν τη ζωή στην πόλη ευχάριστη και ανεκτή και να προστατεύονται ο ένας από τον άλλον και από εχθρούς, οι Έλληνες επινόησαν την πολιτική θεωρία, την δημοκρατία, τα δικαστήρια ενόρκων και τους νόμους που δημοσιεύονταν σε στρέμματα πέτρας και μάρμαρου για να τους δουν και να τους διαβάσουν όλοι.

 Οι Έλληνες έκτισαν υπέροχους ναούς για να τιμήσουν τους ανθρωπόμορφους θεούς των, όπως την Αφροδίτη, θεά της αγάπης. 

Αναπαραστάσεις αγαλμάτων, απο αριστερά, της Αφροδίτης της Μήλου, μιας Κόρης της Ακρόπολης, και της Αφροδίτης της Κνίδου (η Φρύνη) του Πραξιτέλη. Πίνακας: Εύη Σαραντέα.

 Έλληνες καλλιτέχνησαν χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα θεών, ανδρών, και γυναικών και αθλητών και ηρώων. "Τα αγάλματα," μου είπε η Εύη Σαραντέα, "δεν είναι μόνο ωραία. Ανέπνεαν ποιότητα, ευγέεια, μέτρο, ήθος, ανάταση, πνευματηκότητα, εσωτερικότητα και ανθρωπιά. Αξεπέραστα στους αιώνες, διδάσκουν όπως το αρχαίο θέατρο διδάσκει." Συμφωνώ. Οι Έλληνες είχαν επίσης τις αρετές τισ ελευθερίας, του θάρρους, της τόλμης, του κράτους δικαίου και της δικαιοσύνης, συχνά της δημοκρατίας, της επιστήμης, της τεχνολογίας, της όμορφης αρχιτεκτονικής και των τεχνών, του θεάτρου, των Πανελληνίων αγώνων όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες. 

Διόνυσος, θεός του οίνου, και μαινάδες από αρχαίο αγγείο, πιθανόν 5^ου η 4^ου αιώνα π.Χ. Ο καλλιτέχνης είναι ο Αθηναίος Βασίλης Γκούμας, τον οποίο εγνώρισα τον Ιούνιο του 2023. Φωτογραφία Γεωργία Νομικός.

 Και παρά τούς ανταγωνισμούς και συγκρούσεις των, οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν έναν αξιοθαύμαστο πολιτισμό βασισμένο στην επιστήμη και αγάπη της Γῆς. Αυτός ο πολιτισμός έγινε εν μέρει δυτικός πολιτισμός.

 Ολέθρια αποτελέσματα εγκατάλειψης της αρχαίας Ελλάδας

 Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες δυτικού πολιτισμού έχουν εγκαταλείψει τις περισσότερες από τις αρετές των Ελλήνων (δημοκρατία, ισότητα, κράτος δικαίου, επιστήμη για το δημόσιο και περιβαλλοντικό καλό και την ανακάλυψη της αλήθειας και αγάπη για τον φυσικό κόσμο). Τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Ο τρόπος ζωής και η βιομηχανοποιημένη του παντός, ιδιαιτέρως της γεωργίας, δηλητηριάζουν την τροφή των ανθρώπων και βλάπτουν τον πλανήτη και τα οικοσυστήματα του.

Εργοστάσιο ζώων, Κεντρική Κοιλάδα, Καλιφόρνια, ΗΠΑ. Φωτογραφία Εὐάγγελος Βαλλιανᾶτος

 Το χειρότερο αποτέλεσμα μιας τέτοιας αυθαιρεσίας, άρνησης της επιστήμης, ολιγαρχίας, και ύβρεως είναι η κλιματική αλλαγή η οποία απειλεί τον πολιτισμό, την ανθρωπότητα, και τον πλανήτη. Το κύριο συμπέρασμα της Πέμπτης Εθνικής Αξιολόγησης του Κλίματος των ΗΠΑ (US Fifth National ClimateAssessment), 14 Νοεμβρίου 2024, προειδοποιεί:

“Η υπερθέρμανση του πλανήτη που παρατηρείται από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης [του 19^ου αιώνα] προκαλείται αναμφισβήτητα από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τις ανθρώπινες δραστηριότητες – κυρίως από την καύση πετρελαίου, φυσικού αερίου, και λιγνίτη. Οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα (CO2) -του πρωτογενούς αερίου θερμοκηπίου που παράγεται από ανθρώπινες δραστηριότητες- και άλλων αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται λόγω των συνεχιζόμενων παγκόσμιων εκπομπών. Η διακοπή της υπερθέρμανσης του πλανήτη απαιτεί τόσο μείωση των εκπομπών CO2 στο μηδέν όσο και ταχεία και βαθιά μείωση των άλλων αερίων του θερμοκηπίου. Οι καθαρές μηδενικές εκπομπές CO2 σημαίνει ότι οι εκπομπές CO2 μειώνονται στο μηδέν.”

 Αλλά το πιο εκπληκτικό και καταστροφικό συμπέρασμα της Πέμπτης Εθνικής Κλιματικής Αξιολόγησης είναι ότι οι ΗΠΑ είναι πέρα ​​από τις στατιστικές. Η εμμονή της με το πετρέλαιο και τις πετρελαιοκίνητες μηχανές (αυτοκίνητα, φορτηγά, λεωφορεία, πλοία, γιοτ, αεροπλάνα, φυσητήρες φύλλων, στρατιωτικοί στόλοι αεροπλάνων και ναυτικών) έχει κάνει τη χώρα εχμάλωτη στην ιδιωτική απληστία και στις δυνάμεις της φύσης.

 Η αδιάκοπη απόρριψη στην ατμόσφαιρα ανεξιχνίαστων και τεραστίων ποσοτήτων αερίων που θερμαίνουν τον πλανήτη απειλούν τη χώρα με θερμικό θάνατο. “Οι αξίες που εκτιμούν περισσότερο οι Αμερικανοί κινδυνεύουν”, λέει η Πέμπτη Εθνική Αξιολόγηση του Κλίματος. “Τα πιο έντονα ακραία γεγονότα και οι μακροπρόθεσμες κλιματικές αλλαγές καθιστούν πιο δύσκολη τη διατήρηση ασφαλών σπιτιών και υγιεινών οικογενειών, αξιόπιστων δημόσιων υπηρεσιών, βιώσιμης οικονομίας, ακμάζοντα οικοσυστήματα και ισχυρές κοινότητες… Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν θερμανθεί 68 τοις εκατό γρηγορότερα από την Γη συνολικά τα τελευταία 50 χρόνια.”

 Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και μερικές άλλες χώρες διαθέτουν πυρηνικά όπλα, το απόλυτο μέσο εξαφάνισης. Η σκόπιμη ή τυχαία έκρηξη μιας πυρηνικής βόμβας είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει δραματικές και πλανητικές ζημιές και θάνατο. Ο πυρηνικός πόλεμος είναι αδιανόητος. Θα καταστρέψει την ανθρωπότητα, τον πολιτισμό και τον πλανήτη. Είναι απαραίτητο, επομένως, να καταργηθούν αυτά τα απάνθρωπα και γενοκτονικά όπλα και να βρεθεί μια εναλλακτική λύση στο επικίνδυνο σύστημα κρατικής και διεθνούς διακυβέρνησης.

 Μια νέα αναγέννηση

 Ούτε ο Αλέξανδρος ούτε ο Καποδίστριας μπορούσαν να προβλέψουν την ηθική άβυσσο του σύγχρονου κόσμου. Η ιδέα της αρχαίας Ελλάδας εξακολουθεί να είναι σχετική και επίκαιρη για να αποτρέψει την ανάσταση της σκοτεινής εποχής ή να επιβραδύνει την εξάπλωσή της σε όλο τον πλανήτη.

 Ο Καποδίστριας γνώριζε ότι η εποχή του ήταν εποχή μοναρχίας, ολιγαρχίας, επίσημης σκλαβιάς, και ευρωπαϊκού αποικισμού των τροπικών. Τέτοιο πολιτικό καθεστώς προοριζόταν να συνεχίσει τον πόλεμο ως το μόνο μέσο επίλυσης συγκρούσεων και προστασίας των ιδιοτελών συμφερόντων της γαιοκτήμονας ολιγαρχίας και των κυβερνώντων τάξεων. Σκέφτηκε ότι η αρχαία Ελλάδα στη σύγχρονη εποχή του θα μπορούσε να γίνει το σχολείο για την ανθρωπότητα. Αλλά δεν είχε την ευκαιρία να τη μεταφράσει σε επίσημη πρόταση. Όταν ο ίδιος είχε μεγάλη δύναμη, ήλπιζε ότι η Ρωσία, η Αγγλία και η Γαλλία θα ευλογούσαν αυτή την ιδέα διασφαλίζοντας την εδαφική ακεραιότητα και την ανεξαρτησία αυτής της νέας χώρας, της αναστημένης Ελλάδας. Αυτή η χώρα δεν θα έκανε τίποτα άλλο από το να καλλιεργούσε τις επιστήμες για τη διαφώτιση της ανθρωπότητας.

 Η πρόταση του Καποδίστρια αξίζει υποστήριξης και δοκιμής. Θα έκανε  διαφορά μια αναστημένη σύγχρονη Ελλάδα στην παιδεία της αρχαίας. Θα ήταν αφοσιωμένη στις αρχαίες αρετές και σε ενάρετες δραστηριότητες προς όφελος της ανθρωπότητας. Θα μπορούσε αυτό το Ελληνικό κράτος να γίνει παράδειγμα για το μέλλον της ανθρωπότητας και του πλανήτη.

 Αν μερικά αρχαία Ελληνικά επιστημονικά και φιλοσοφικά βιβλία πυροδότησαν την Αναγέννηση μεταξύ των Αράβων τον 8ο αιώνα και μεταξύ των Ευρωπαίων τον 15ο αιώνα, φανταστείτε τι θα γινόντανε εάν η Ελλάδα αφιέρωνε τα πάντα στον διαφωτισμό και δημόσιο καλό της ανθρωπότητας και στην προστασία και αγάπη του πλανήτη. Το μέγιστο πρόβλημα είναι να πείσουμε τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής μας, της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, Ηνωμένες Πολιτείες, Κίνα, Ρωσία, Ινδία και Ευρωπαϊκή Ένωση, να αγκαλιάσουν μια τέτοια νέα ιδέα και να την δοκιμάσουν.

 Άλλωστε, εκτός από την Ινδία και την Κίνα, που ήταν στα σύνορα της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία ανατράφηκαν στον Ελληνικό πολιτισμό.

Ο Δρ. Εὐάγγελος Βαλλιανᾶτος είναι ιστορικός και θεωρητικός της οικοπολιτικής. Σπούδασε ζωολογία και αρχαία και μεσαιωνική ελληνική ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις. Απέκτησε το διδακτορικό του στη σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν. Έκανε μεταδιδακτορικές σπουδές στην ιστορία της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Εργάστηκε στο Καπιτώλιο και στην Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ. Δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια. Έγραψε εκατοντάδες άρθρα και επτά βιβλία, μεταξύ των οποίων  και Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων: Η Ιστορία Πίσω από την Ιδιοφυΐα του Ελληνικού Υπολογιστή και η Πτώσης του.